Aso Zagrosi

Mamoste Mesud Muhammed 1919 yılında Güney Kürdistan’ın KOYÎ şehrinde ve bölgede dinsel otoritenin başı olan büyük Kürd alimi MELAYÊ GEWRE’nin oğlu olarak dünyaya gözlerini açtı. Bu Kürdistan tarihinde CELÎZADELER olarak biliniyor.

Mamoste Mesud Muhammed, 1926 ve 1940 yılları arasında Koyî ve Hewler’de ilk ve orta eğitimini tamamlıyor. 1940 yılında Bağdat’ta başladığı Hukuk Fakültesi eğitimini 1945 yılında bitirerek avukat olarak göreve başlıyor.

Mamoste Mesud Muhammed, kendisi gibi Koyî‚li olan Kürd Ulusal Marşı EY REQİB’in yazarı şair Dildar ile aynı dönem Hukuk Fakültesi öğrencisiydi. Dostlukları Koyî‚den başlayarak Bağdat’ta devam ediyor. Mesud Muhammed ve şair Dildar Bağdat’ta oldukları süre içinde sık sık BEHİYE FERECULLA’NIN EDEBİYAT SALON’UNDAKİ tartışmalara katılıyorlar. Behiye Ferecullah, Mısır vatandaşı bir Kürd bayandır. Bağdat’ta Kız Kolejinde öğretim görevlisidir. Paris’deki Sohbet Salonları kültüründen etkilenerek Bağdat’ta kendi evini felsefe, edebiyat ve fikir sohbetlerinin yapıldığı bir Salona çeviriyor.

Mamoste Mesud Muhammed, hukuk eğitimi ve Bağdat’taki katıldığı Salon Sohbetleri neticesinden felsefe, siyaset,ekonomi ve sosyal gelişmelere büyük ilgi duymaya başlıyor. Mamoste Mesud Muhammed 1953-1954 döneminde Koyi temsilcisi olarak Irak Parlamentosuna parlamenter olarak görev yapıyor. 14 Temmuz 1958 askeri darbesinden sonra Tarımı İyileştirme Komisyonu üyesi olarak görev yapıyor. Mamoste Mesud 1964 yılında Kürdistan Özgürlük Hareketi temsilcisi olarak Devlet Bakanı oldu. Bu görevinde 60 yılların sonuna kadar kaldı.

Mamoste Mesud Muhammed 1970’de kurulan KORÎ ZANYARÎ KURD‚un aktif üyesi ve başkan yardımcılığı görevine getirildi. Kori Zanyari Kurd’un Güney Kürdistan’da Kürd tarihi, Kürd dili ve edebiyatına ilişkin oynadığı rolü kavramak için Kürdistan’ın farklı parçalarında KZK’ye katılan kadrolara ve KZK’nin yayınladığı dergideki yayınlanan araştırma yazılarını bakmak gerekir. Hala bir dizi imkan olmasına rağmen Kürdler KZK’yi aşamadılar.

Mesud Muhammed 1991 Raperinden sonra Bağdat’tan ayrılarak Güney Kürdistan’a gelip yerleşti. Bundan 15 yıl önce 1 Nisan 2002 tarihinde Hewler’de Rizgari hastanesinde Kürdistan halkına fiziki olarak veda etti. Mamoste Mesud Muhammed’in vasiyeti üzerine Koyî‚de babası Melayê Gewre’nin yanına Derwêş Xidir Mezarlığında toprağa verildi.

Mamoste Mesud Muhammed çok yönlü, milliyetçi ve tanınan bir Kürd yazarıydı. Doğu ve İslam dünyası yazarları ve ulemalarını incelediği gibi Batı felsefesi ve özellikle de Marx ve Hegel gibi yazarları detaylı incelemiş bir Kürd kalemiydi. O kendine göre olumlu bulduğu yanlarını alır ve olumsuz bulduğu yanlarını açık açık eleştiriyordu. Geçen yüzyılın 50’li yada 60’lı yıllarında tümden Marksist ve sosyalist cephede yer alan Kürd eğitimli kesimi karşısında Mesud Muhammed’in Marks eleştirileri tam bir “suçtu” ve bundan dolayı ciddi saldırılarla karşı karşıya kalıyordu. Bırakın Kürdistan daki parti ve grupların solculuğu, Irak Komünist Partisi dahi Kürd kadroların Genel Sekreterliğinde faaliyet gösteriyordu.( Bahaddin Nuri ve Aziz Muhammed gibi )

Mamoste Mesud Muhammed tek başına bir şövalye olarak Fransa’daki Raymond Aron tiplemesini bana hatırlatıyor.

Mamoste Mesud Muhammed’in bazı eleştirmenleri “ aslında o Marksizm e ve komünizme karşı olmaktan ziyade herkesin komünist olmasına karşıtıydı” diyorlar.

Mamoste Mesud Muhammed, milliyetçi bir Kürd olarak tabulaştırılan bazı meselelere de rahatlıkla el atabiliyordu. 1942-1943 yıllarında Nazi Almanyası Kürdistan’a yönelik Mammut adı altında bir operasyon gerçekleştiriyor. Bu operasyona REMZİ NAFİH adlı Hewlêrli bir Kürd politikacısı da katılıyor. Remzî Nafî, Refiq Hilmi önderliğinde kurulan HİWA partisinin üyesiydi. Dedesi Güney Kürdistan’da kurulan Xoybun partisinin üyesiydi. Remzî Nafîh, o eğitim amacıyla Beyrut’ta gittiği zaman Dr. Kamuran Bedirxan, Nureddin Zaza ve o dönemler Xoybun içinde aktif olan bazı şahsiyetlerle tanışıyor ve Xoybun’a katılıyor. Remzî Nafîh, Mir Kamuran Bedirxan’dan büyük oranda etkileniyor ve lider olarak görüyor.

Remzî Nafîh, İstanbul’da Robert Kolejinde okuduğu zaman yurt dışında bulunan Dr. Kamuran Bedirxan ile ilişkileri vardır. Bağdat’tan Türkiye’ye dönen Dr. Şükrü Sekban ile Ankara’da görüşüyor. Nazi Almanya’nın gizli servisleri İstanbul’da Remzi Nafih ile ilişkiye geçiyorlar. Balkanlar üzerinden Berlin’e götürüyorlar. Berlin’de Remzi Mammut Operasyonuna katılacak diğer insanlarla birlikte sıkı bir askeri eğitimden geçiriliyor. Operasyon için gereken temel hazırlıklar tamamlanıyor. Askeri materyal dışında bir dizi Kürdistan bayrakları hazırlanıyor. Remzi ile Alman yetkilileri arasında Kürdistan petrolleri karşılığında Bağımsız Kürdistan temelinde bir antlaşma yapılıyor. Almanya ve Kürdistan bayrakları üzerine yemin ediliyor. 1943 yılının ilk yarısında uçak ile var olan ekibi İran-Irak sınırına paraşutla indirme yerine yanlışlıkla Musul yakınlarına indiriyorlar. İngiliz yetkililerinin yaşanan operasyondan haberleri oluyor. Mammut Operasyonu ekibi tüm materyali bırakarak Hewler üzeri Irak’tan çıkmak istiyorlar. Fakat bir ihbar üzeri tüm ekip İngiliz ve Irak askeri ve polis güçlerinin eline düşüyor. Remzî Nafîh’inin , Hewler, Bağdat, Beyrut ve Mısır’da İngiliz istihbarat teşkilatı tarafından yapılan ağır işkenceler ve soruşturma koşulları neticesinden aklı dengesi bozuluyor. Serbest bırakıldıktan sonra da vefat ediyor.

Mammut Operasyonun komutanı olan Müller, Gottfried Johannes 1974 yılında yayınladığı “Im brennenden Orient “ adlı eserinde tek taraflı da olsa yaşanan gelişmeler hakkında bir hayli bilgi veriyor. Fakat, Güney Kürdistan’da Remzi Nafih’iyi bir dizi Kürd politikacısı ve aydını şahsen tanımasına rağmen kimse cesaret edip onun üzerine tek bir cümle yazmadı.

Mamoste Mesud Muhammed 1985 yılında çıkan Karwan Dergisinin 33. sayısında “Hewler’in Kurban Verdiği Büyük Şehid: Remzi Nafih” ana başlığı altında bir makale yayınladı ve Remzi’ye bir Kürd milliyetçisi olduğundan dolayı sahip çıktı. Bu makale bir dizi sert tartışmalara neden oldu. Mamoste Muhammedi Mela Kerim yine aynı bir başka sayısında Mamoste Mesud Muhammed’i eleştirerek Remzi Nafih’iyi “Nazi işbirlikçisi” ilan etti. Daha sonra yapılan tartışmalarda farklı görüşler ortaya çıktı ve Remzi Nafih tabusu da yıkıldı. Fakat, bir gerçek var. Remzi Nafih aşırı derecede bir Kürd milliyetçisiydi. Çok zengin bir ailenin çocuğuydu. Şu veya bu devlet ile para karşılığında çalışacak biri değildi.(Remzi Nafih’nin yaşamı üzerine kapsamlı bir yazı yazmak gerekiyor)

Mamoste Mesud Muhammed’in Anılarını okuduğum zaman Kuzey Kürdlerini de doğrudan ilgilendiren bir hayli bilgi var. Mamoste Mesud Muhammed 1970’de Bağdat’ta kurulan KORÎ ZANYARÎ KURD temsilcisi olarak ilişkiler geliştirmek için Şam’a gidiyor. Mamoste Mesud Mir Celadet Bedirxan’nın eşi Rewşen Bedirxan ile daha önce tanışmışlığı var. Rewşen Bedirxan’a bir telgraf göndererek 10 Haziran 1971 akşamı Şam havalimanında olacağını bildiriyor. Mamoste Mesud Muhammed hava alanına indiği zaman Rewşen Bedirxan, Memduh Selim Bey ve Rewşen’in eniştesi Zuhêr Zulfo kendisini bekliyorlar. Hepsi birlikte Şam’da bulunan Semiramis oteline gidiyorlar. Mamoste Mesud Muhammed Memduh Selim beyden söz ederken “ 80 yaşlarında bir Kürd yurtseveriydi Bağdat’ta KORÎ ZANYARÎ KURD‚un çok memnundu. Memduh Selim Bey mücadeleci bir Türkiye Kürdüydü. Türkler tarafından öldürülmemek için Suriye’ye sığınmıştı. Tam bir kalender yaşamını sürdürüyordu. Bir kitaplığı vardı. Kürdler hakkında ne bulmuşsa toplamış ve koruyordu.

Çaresizlikten bir Türk kadın ile evlenmişti. Kadından çok rahatsızdı ve zamanın büyük çoğunluğunu kitaplığında geçiriyordu. Çok üzülüyordu.. Öleceği zaman kalbinin kanıyla topladığı eser ve belgelerin kayıp olacağından yakınıyordu. Ben kitap ve belgeleri korumak amacıyla KORÎ ZANYARÎ KURD‚un kitaplığını satın almasını istiyordum. Fakat tüm çabalarım boşa gitti. Bir kaç yıl sonra Memduh Selim Bey öldükten sonra kitaplığını darma dağan oldu” diyor.

Mamoste Mesud Muhammed Şam’da olduğu zaman sık sık Rewşenxan, Memduh Selim ve Rewşen’in torunu Şirin ile bir araya geliyor. Şirin onun Şam rehberi olmaya başlıyor. Rewşen Bedirxan bazı kitap ve belgeleri KORÎ ZANYARÎ KURD‚e bağışlamak istiyor. Posta aracılığı ile gönderirse kayıp olacağından korkuyor. O dönem Kürdlerle Irak rejimi arasında otonomi antlaşması imzalanmış ve çatışmalar yok. Mamoste Mesud Muhammed Şam’da bulunan Irak Büyükelçisi ile görüşüyor, kitap ve belgeleri diplomatik kanal ile Bağdat’ta bulunan KORÎ ZANYARÎ KURD‚e gönderiyorlar.

Mamoste Mesud Muhammed Rewşenxan ile birlikte Qadri Cemil Paşa’yı ziyaret ediyorlar. Qadri Cemil Paşa Mahabad sürecine ilişkin anılarını kendilerine anlatıyor.

Ekrem Cemil Paşa ve Qedrican kendisini otel de ziyaret ediyorlar. Mamoste Mesud Muhammed onların Rewşenxan ile araları iyi değildi diyor ve ekliyor: Rewşenxan her zaman onlardan iyi söz ediyordu!!

Mamoste Mesud Muhammed, Memduh Selim Bey hakkında iki makale yazmış. Bu makalelerden biri Şamdan Bağdat’ta döndükten sonra yazmış. Bir diğer makale ise Memduh Selim Bey’in ölümünden sonra kaleme almış. Ayrıca Memduh Selim Bey’in Mamoste Mesud Muhammed’e yazdığı uzun bir mektup var. Memduh Selim Bey bu mektupta otobiyografisine de değiniyor.. Memduh Selim araştırmaları için bunlar bulunmaz kaynaklardır. Rahmetli Kürd romancısı Mehmet Uzun’un SÎYA EVÎNÊ adlı romanındaki Memduh Selim kurgusu bir çok Kürd tarafından gerçek olarak algılanıyor.

Mamoste Mesud Muhammed tüm ömrünü Kürd edebiyatı, Kürd tarihi ve Kürd diline ayırdı. Bu konularda bir dizi verdi. Kendisiyle tartışma ve polemiklere giren tüm Kürd aydınları ona hep “MAMOSTE” diyerek eleştirdiler.

Evet bugün 1 Nisan, Mamoste Mesud Muhammed’in ölümü üzerine tam 15 yıl geçti. Bugüne kadar ona dair Kuzey Kürdistan’da tek bir makale yayınlanmadı ve tek bir eseri yada makalesi çevrilmedi. Bu kısa makale ile Mamoste Mesud Muhammed’i anmak istiyorum.

Kürdçe Kitapları:

Hacî Qadrî Koyî beşî yekem – bexda – korrî zaniyarî kurd 1973

Hacî Qadrî koyî – beşî duwem – bexda – korrî zaniyarî kurd 1974

Hacî Qadrî koyî – beşî sêyem – bexda – korrî zaniyarî kurd 1976

Wurdbuneweyek leçend basêkî rêzimanî kurdî – korrî zaniyarî kurd 1974

Çepkêk legullzarî nalî – korrî zaniyarî kurd beẍda 1976

Çend heşargeyekî rêzimanî kurdî – bexda – korrî zaniyarî kurd 1976

Mirov û dewruber – bexda – korrî zaniyarî ‚êraq – desteyi kurd 1984

berew şeqamî axawtinî kurdî – beẍda – korrî zaniyarî kurd 1978

Zarawesazîyi pêwane – weşanî yekem: «govarî roşnbîrî nwê», jmare 111, 113, sallî 1986- weşanî Duwem: «zarawesazîyi pêwane», jmareyi spardinî be ktêbixaneyi mîllî 380, bexda, 1988

Bo Emîrî Hesenpûr le her kwêyek bêt! dezgayi roşnbîrî û billawkrdineweyi kurdî, wezaretî roşnbîrî û rageyandin, komarî ‚îraq, bexda 1984

Hemaxayi gewre – bexda 1986

Destew damanî nalî – swêd – stokhollm -1997çapî yekem

Geşitî jiyanm – swêd – stokhollm – 1993 çapî yekem

Arapça Kitapları:

a’ade altwazn alî mîzan – mxtl – almcm‘ al’lmî alkrdî – bxdad ١٩٧٧

alî x urbatşuf al‘ظîm

lsan alkrd

altifsîr albşrî lltأrîx

almctm‘ albşrî lmaذa yşbe mstşfî almcanîn – arbîl ١٩٩٩

1 Nisan 2017

Aso Zagrosi