Sadi Şirazi, dünya edebiyatının en önemli şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilen bir şairdir. Özellikle "Bostan" ve "Gülistan" adlı eserleriyle tanınan Sadi, yüzyıllar boyunca çeşitli dillere çevrilen ve geniş bir okuyucu kitlesi tarafından beğenilen eserler kaleme almıştır. Ancak, Sadi Şirazi’nin kökeni konusunda tartışmalar mevcuttur. Bu makalede, Sadi Şirazi'nin Kürt olabileceği iddialarını ve bu iddiaların tarihsel ve edebi temellerini inceleyeceğiz.

Sadi Şirazi’nin Yaşamı ve Eserleri

Sadi Şirazi, 1210? yılında İran’ın Şiraz  yada Ciwanro şehrinde doğdu. Gerçek adı Muslihuddin bin Abdullah olan Sadi, “Şirazlı Sadi” anlamına gelen “Sadi Şirazi” adıyla tanındı. Eserlerinde insan doğası, ahlak, adalet ve sosyal ilişkiler gibi evrensel temaları işleyen Sadi, 1291 yılında vefat etti. Onun en önemli eserleri "Bostan" (1257) ve "Gülistan" (1258) olarak kabul edilir.

"Bostan", didaktik şiirlerden oluşan bir eserdir ve ahlaki dersler verir. "Gülistan" ise nesir ve şiirin birleştiği bir eserdir ve çeşitli hikayeler aracılığıyla ahlaki ve sosyal dersler içerir. Bu eserler, sadece Fars edebiyatında değil, dünya edebiyatında da büyük bir yer tutar ve yüzyıllar boyunca pek çok dile çevrilmiştir. Kürdistan tarihi medreselerinin, şair ve din adamlarının hayatları okunduğunda, hemen hemen hepsinin medreselerde Sadi Şirazi’nin "Bostan" ve "Gülistan" eserlerini okudukları görülür. Yani bu iki kitap, Kürdistan medreselerinin baş eserlerindendi.

Sadi Şirazi’nin Kürt Kökeni İddiaları

Sadi Şirazi’nin Kürt olabileceği yönündeki iddialar, 20. yüzyılın başlarından itibaren dile getirilmiştir. Bu iddialar, özellikle Kürt entelektüeller ve edebiyatçılar tarafından araştırılmış ve tartışılmıştır.

Şêx Muhammedî Xal ve Mela Abdulkerimî Muderisî’nin Çalışmaları

Kürt edebiyatının önemli isimlerinden Şêx Muhammedî Xal ve Mela Abdulkerimî Muderisî, Sadi Şirazi’nin Kürt kökenli olabileceğine dair iddiaları araştıran ve bu konuda çalışmalar yapan isimlerdir. Şêx Muhammedî Xal, 1970’lerde kaleme aldığı eserinde Sadi Şirazi’nin Kürt olduğunu öne sürmüştür. Xal, Sadi Şirazi’nin “Şeyh Sadi” adıyla tanındığını ve Kürt kökenli olduğunu belirtirken, "Şeyh Sadi’nin gerçek adı Misleddin’dir ve babasının adı Abdullah, dedesinin adı ise Şeyh Hamid’dir. Şeyh Hamid, Hewraman bölgesinde Şamliyanlıdır ve bölgedeki anlaşmazlıklardan dolayı Ciwanro’ya göç etmişlerdir. Sadi, Ciwanro’da 569 Hicri yılında doğmuştur" şeklinde bilgi vermiştir.

Mela Abdulkerimî Muderisî ise, klasik Kürt edebiyatını yeniden canlandırmak için büyük çaba sarf etmiştir ve Sadi Şirazi’nin Kürt olduğunu belirtmiştir. Muderisî, Kürt edebiyatının önemli şahsiyetlerinden biridir ve eserlerinde Sadi Şirazi’nin Kürt kökenine dair bilgiler sunmuştur.

Roji Nwe Dergisindeki Makaleler

1960’larda Bağdat’ta yayımlanan Roji Nwe adlı dergide, Sadi Şirazi’nin Kürt kökenine dair makaleler yayımlanmıştır. Bu makalelerde, Sadi Şirazi’nin Kürt olabileceği çeşitli kaynaklarla desteklenmiştir. Örneğin, bu dergide Muhammed Mustafa Kurdi adlı bir yazar, Sadi Şirazi’nin "Gülistan" adlı eserinde Kürtçe bir şiir bulunduğunu öne sürmüştür. Şiir şu şekildedir:

"Pîrî hefta sale çenî mekne
Kurî muqrî be xwa benî çenî ruş."

Yine Roji Nwe dergisine Maruf Qeredaxi adlı bir yazar Kerkük’ten bir yazı göndererek dergide çıkan makaleyi desteklemiştir. Qeredaxi, "1932 yılında Halebçe’deydim. Bir gece Fehmi Bey’in oğlu Hasan Bey’in evindeydik. Sadi Şirazi’nin Kürtlüğü gündeme geldi. Hasan Bey, İran Şairlerinin Tarihi adlı Farsça bir kitap getirdi. Bu kitapta Sadi’nin Kürt olduğu söyleniyordu ve Hewrami lehçesinden bir şiir örnek verilmişti" demiştir.

Dr. Muhammed Emin Hawrami de bu dizelere kitabında yer vermiştir. İlginç olan, Dr. Omer Abdulaziz’in "Sadî Şîrazî: Farsekî Şîrazî yan Kurdekî Hewramî?" başlıklı çalışmasında, bu şiirin daha sonraki baskılardan çıkarıldığını belirtmesidir. Abdulaziz, "1920’ler öncesi baskılarında vardı, fakat daha sonra çıkarıldı" demektedir. Kuzey Kürdistan Kürtleri, Türk devletinin Kürtlere dair her şeyi alt üst ettiğini bilmektedirler. Aynı şeyi Farslar da yapmaktadır.

Mosallasat Eseri

Sadi Şirazi’nin "Mosallasat" adlı eseri, üç farklı dilde yazılmış 54 şiirden oluşmaktadır. Bu şiirlerin birinci dizesi Farsça, ikinci dizesi Arapça, üçüncü dizesi ise Kürtçedir.(Fars tarihçileri bu 3. Dizeye Eski Şirazi diyorlar) Şêx Muhammedî Xal, Mosallasat’taki üçüncü dilin Kürtçenin Hewrami lehçesi olduğunu belirtmektedir. Xal, "Mosallasat'taki üçüncü dil Kürtçenin Hewrami lehçesidir" demektedir. Ayrıca, Dr. Kerim Sincabi de bu iddiayı desteklemekte ve Sadi Şirazi’nin Kürt kökenli olduğunu savunmaktadır. Dr. Sincabi, "Mosallasat’ın üçüncü dizeleri Kürtçedir" demektedir ve uzun uzun Şirazi Kürtleri üzerine durmaktadır.

Dr. Kerim Sincabi, Sadi Şirazi’nin Kürt kökenli olduğuna dair yapılan çalışmalarda önemli bir isimdir. Dr. Sincabi, Sincabi aşiretinin reisi Qasimxan Serdar’ın oğludur. Tahran Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Dr. Sincabi, aynı zamanda Muhammed Musaddık kabinesinde Kültür Bakanı olarak görev yapmıştır. Daha sonra Millet Cephesi'nin başkanlığını yapmış ve İran Devrimi'nden sonra Mehdi Bazirgan hükümetinde Dışişleri Bakanı olarak görev almıştır. Dr. Kerim Sincabi, 1967 yılında yayımladığı bir makalede "Mosallasat’ın üçüncü dizeleri Kürtçedir" demiştir. Dr. Sincabi, Şirazi Kürtleri üzerine yaptığı çalışmalarda, hala var olan Kürtlere de dikkat çekmiştir.

Sadi Şirazi’nin Kürt kökenli olabileceğine dair  elimizde bazı belge ve veriler vardır. Kürt entelektüelleri tarafından ciddi bir şekilde ele alınmalıdır. Bu tür iddialar, sadece Sadi Şirazi’nin değil, diğer önemli Kürt şahsiyetlerin de daha iyi anlaşılması ve tanınması açısından önemlidir. Kürtlerin, tarihleri ve kültürleriyle ilgili daha fazla araştırma yapmaları ve varsa gerçekliği  bu önemli şahsiyetlere sahip çıkmaları gerekmektedir. Sadi Şirazi’nin Kürt kökeni konusu, bu bağlamda daha fazla araştırma ve inceleme gerektiren bir konudur ve gelecekte yapılacak çalışmalarla daha net bir sonuca ulaşılabilir. Dr. Omer Abdulaziz’in "Sadî Şîrazî: Farsekî Şîrazî yan Kurdekî Hewramî?" adlı çalışması bu yönde iyi bir başlangıçtır.

Aso Zagrosi

27 Mayis 2024