Bahlul/Behlulî Mayî/Mahî /Dana   kimdir?

Aso Zagrosî

Newroz.com yazarlarından sevgili Bîşar Norşîn   yıllar önce   Kuzey Kürdistan’da ve özellikle yaşadığı bölge de Balulî Mayî/Mahî hakkında   duyduklarını bir yazı serisi olarak   yayınladı.

Kürdistan dört bir yanında     hatta Kürdistan’ın en ulaşılmaz alanlarında   dahi   Balul/ Behlulî Mayî/Mahî   hikayeleri anlatılmaktadır.   Bir rivayete göre Balul/ Behlulî Mayî/Mahî   Harun Reşid’in kardeşidir.   Eğer bu tez doğru olsa niçin   Abbasi ve Emevi dönemlerinde ön plana çıkan bir çok şahsiyet var ve niçin   hiç biri Kürdistan’da   bu kadar yaygın bir biçimde   Kürdlerin kollektif hafızasında yer edinmemiştir?

Kakayî, Ehlî Heq ve kısaca YARSAN dediğimiz   Kürdistan’daki dinsel   yapının kurtsal kitapları olan Serencam ve Defterleri okuyan biri Balul/ Behlulî Mayî/Mahî /Dana   adlı bir azizleri   olduğunu bilir.

Sayın S. Hemereş   yıllar önce   “1300 yıl önce yaşıyan Kürd din adamı ve felsefecisi   Balulî Mahî – Dêwane kimdir?” ana başlığı altında   bir yazı yayınlamıştı.

Söz konusu makaleyi özetleyerek   aktarmak istiyorum:

Bu Kürd alimi aslen     Kirmanşah’ın   kuzey doğusuna düşen Dînewer kazasından gelmektedir.   Balul’un tanındığı   isim Mahî Kufî dir. Çünkü Dînewer   Med bölgesinin önemli bir parçasıydı. İslam dönemine kadar   bu bölge   Mediya anlamına   gelen Mah  olarak adlandırılıyordu. Muslumanlar Kürdistan’a vardıkları zaman   vergi, baç ve haraçtan dolayı Kürdistan’ı kendi aralarında bölmüşlerdi. Farklı Kürdistan bölgelerinden toplanan vergiler   Irak’a getirilip yerleştirilen Araplara gidiyordu.

Dînewer ve çevresinde toplanan vergiler Kufe’ye gidiyordu. Bundan dolayı Kufe’ye “Mahî Kufe” yada   “Medyayi Kufe” deniliyordu. Nehawend ve çevresine “Mah El Basra” deniliyordu.   Nihawend’ın vergi ve haraçları Müslümanların yeni yerleştikleri Basra şehrine gidiyordu.   Böylelikle   eski Med vatanından   toplanan gelirler dışardan   getirilen Basra ve Kufe’ye yerleştirilen Araplara gidiyordu. Bundan dolayı   bugün Arap kaynakları Balul’u  Araplaştırmak amacıyla   Kufe şehrinden geldiğini   ve kendisini Behlul olarak adlandırmaktadırlar.

Balul,   Harun Reşid   zamanı olan   8.yüzyılda yaşıyordu.   Balul   dinsel düşüncelerini açıkladığından dolayı   Harun Reşid   onu   öldürme kararını alıyor. Balul   İmam Caferi   Sadık’a   danışıyor. İmam Cafer   kendisine deliliğe   vurmasını istiyor.   Balul ölümden kurtulmak için kendine diwaneye vuruyor ve deli rolüne   soyunuyor.   Bu mesele her ne kadar farklı şekillerde anlatılsa da   kaynaklar   Balul’un kendisini   diwane/deliliğe vurduğu noktasında   birleşiyorlar.

Balulî Mahî kendisi de yazdığı Kürd bir şiirinde   bu meseleye dikkat çekiyor:

“Dêwane zaîr, dêêwane zaîrdanay yaranim dêwane zaîr,

zaîr û ebas keften nebabir, recebim nesîm, loremin tayer”

yani görünüşte deliyim, yarlar için alimim,   görünüşte çöllere düşmüşüm, gerçek te ise   yarların alimiyim ve   onlara yol gösteriyorum,    diyerek   devam ediyor.

Ayrıca Yarsan   azizlerinden olan   Derwêş Newrozî Soranî   Balulî Mahî’nin   diwane/deliliği üzerine duruyor ve Kürdçe şöyle yazıyor:

“Balul zatêwen zat yekdaneamîyan maçan Balul dêwane,

kê dî dêwane weyter dana bo merke û nemeydan gerdûn rana bo”

Balul Allah’ın ışınıdır, gerçi   bilgisiz ve cahil bazıları onu deli olarak görüyorlar…. Hangi   deli bu kadar derin, alim ve zeki olup dünyada   bilim atını koşturabilir……..

Kutsal Serencam’a göre Balul ,   Hawraman’da   Yarsan dinini   götüren ilk kişidir. Bir ara bir gurup     Yarsanla birlikte   Bağdat’a gidiyor ve sonra Kermanşah’a dönüyor. Bundan dolayı   Balul’un yeri bugün   Kermanşa yakınlarındaki   Serandile dağında bulunmaktadır.

Balul’un sözleri ve hikayeleri   şimdiye kadar destan gibi Kürdler arasında, Arap ve Fars gibi milletler   arasında anlatılmaktadır.

Sayın S. Hemereş   yazısının devamında   ise annesinden Balul hakkında   duyduğu   bir hikayeyi   aktarıyor.   Bir gün Deli Balul, kirli ve yırtık elbiseleriyle bir zenginin diwanxanesine gitmek istiyor.   Diwanxane’nin önüne vardığı zaman   üzerinde bulunan kirli ve yırtık   elbiselerinden dolayı   içeri almıyorlar. Balul   evine dönüyor ve güzel kürkünü giyor ve yeniden diwanxaneye gidiyor. Dîwane   Balul diwanxanenin kapısına vardığı zaman hemen   içeri alınır ve diwanın en üst kısmına   oturtulur.. Bu arada   yemekler gelir ve herkes   yemek yemeye başlıyor.     Balul Mahî   ise kürkünün   ucundan tutup “ye kürküm ye demeye başlıyor”….   Diwanda bulanan bazıları Balul’a   “niçin   ye kürküm ye diyorsun” diye sorarlar. Balul ise cevaben “ Bu yemeğe   kürkün sayesinden geldim, ona verildi”   diyor.

Sayın S. Hemereş’in   Balul’a mal ettiği   bu hikaye   Kuzey Kürdleri içinde daha çok   Melayê Meşhur’e   başka bir söylemle   Nasreddin Hoca’ya mal ediliyor.

Sonuç olarak   Balulî Mahî    Yarsan dininde   önemli bir yer tutan   Kürdçe’nın Goran lehçesinde bir çok şiiri olan Balulî Dana   olarak da bilinen bir Kürd şahsiyetidir.