Aso Zagrosi

Batı Kürdistan’daki son gelişmeler ve özellikle  Türk sömürgecilerinin  Efrin’e yönelik saldırılarıyla birlikte  ÇÎYAYÊ KURMÊNÇ sık sık gündeme geldi.  Osmanlıların KÜRT DAĞI, Arapların CEBEL AKRAD  dedikleri  dağa  Kürdler  ısrarla  ÇÎYAYÊ KURMÊNC demeye devam ediyorlar.

Burada   Batı Kürdlerin kullandığı  Kurmanc/Kirmanc tabirinin  dil ve lehçe ile  ilişkisi yoktur.  Kurmanç,  Kürd  anlamına  geliyor.   Kürdistan bir çok bölgesinde  daha düne kadar çok yaygın ve hatta aktüel olarak da bir çok Kürd  milleti  sorulduğu zaman  “Ez Kirmancim”(ben Kürdüm”  diyorlar.  “Ez Kirmancî diaxivim”  dedikleri zaman  da “ben Kürdçe konuşuyorum” demek istiyorlar..   Asırlar boyunca  Kürdlerin komşuları olan başka  halklar   Kürdlere “Kürd”  dedikleri zaman  Kürdler  çok yaygın bir şekilde kendilerine   “Kirmanc/Kurmanc”  demeye devam ettiler.  Bizim kuşak döneminde  de biz yabancılara karşı “Kürd” olduğumuz ve “Kürdçe”  konuştuğumuz  söylememize rağmen  içe döndüğümüz zaman “Kirmanc” olurduk ve birbirimizle “Kirmancî” konuşurduk.  Efrin Kürdlerine bakın  televizyonlara çıktıkları zaman “Em Kurmancin/Kirmancin”  diyorlar.  Hatta  Xorasan Kürdleri de   hala  „Kürd“ ve „Kirmanc“ı  eş anlamlı olarak kullanıyorlar. Kafkas Kürdlerinin 20. Yüzyılın başında kaleme aldıkları  eserlerinde  Kirmanc/Kurmanc’ı  Kürd ile  eşanlamlı olarak kullanıyorlardı.. Örneğin:  İlk Kürd  romanı olarak  bilinen 20.yüzyılın 30’lu yıllarında  kaleme alınan  Erebê Şemo’nun  Türkçe’ye  “Kürt Çobanı”  ve Kurmanciye “Şivanê Kurd” olarak aktarılan romanın asıl ismi  “Şivanê Kurmança”ydı.  Qanatê Kurdo’nun 1949 yılında kaleme aldığı  ve Latin harflerine  “Rêzmana Zimanê Kurdî” olarak çevrilen kitabin orijinal ismi “ Gramatika  Zimanê Kurmancî ya kurt”tır. Emînê Evdal, Casimê Celîl ve Cerdoyê Genco birlikte  1937 yılında Erivan’da  “Kitêba Zimanê Kurmancî’yi yayınlıyorlar.  Yine Emînê Evdal 1936 yılında “Kitêba Zimanê Kurmancî”yi yayınlıyor.   Hecîyê Cîndî 1933 ve  1935 yıllarında  “Kitêba Zimanê Kurmancî”yi farklı sınıflar için yayınlıyor.  Yine Hecîyê Cîndî 1934 yılında “Nvîsarkarê Kurmanca- Efrandina Duya”yi yayınlıyor.   Daha bir çok örnek verilebilinir.

Büyük Kürd şairi Ahmedê Xanî bundan  yüzyıllar önce  “Kürd”  ile “Kirmanc”ı  eşanlamlı olarak  şöyle kullanıyordu: „Da xelq ne bêjin ku Ekrad, bê me’irîfetin, bê esl û binyad… Enwa’i milel xudan kitêbin, Kirmanc tenê d’ bê ‘hisêbin… Kirmanc ne pir d’ bê kemalin, emma d’ yetîm û bê mecalin……….)

Hatta Ahmedê Xanî  daha da ileri giderek Arabîstan’dan  Gurcistan’a kadar  tüm Kürdleri „Kirmanc“  ilan ediyor.

„…Ji Ereb ve heta Gurcan

Kirmancîye  şubhê burcan“

Ahmedê Xanî’nin  söylemiyle   Nûbahara Piçûkan’ı   Kürd çocukları için (Ji bo piçûkên Kirmancan) yazmış.

Mele Mahmudê Bazîdî’nin   eserlerini incelediğimiz zaman  “Kirmanc’ tabirini  sık sık kullanıyor.    A. Jaba’ya verdiği notlar ve dersler de    “Zimanê Kurmancî’den   söz ediyor.

Dr. Zirar  Sidiq Tofiq,  Celaddet Bedirxan,  Tofiq Wehbi ve Cemal Nebez  gibi  Kürd araştırmacıları   “U” harfini  “İ” harfine  tercih ettiklerini  “Kirmanc”ı  “Kurmanci”ya  çevirerek  “Kürd”e yakınlaştırmaya  çalıştıklarını  iddia etmektedir.

Ortadoğunun   ilk tarihçi kadını olan Mesture Kurdistani de  „Ardelan Tarihinde“   Baban Mirlerini „Kirmac“ olarak adlandırıyor.

Ebu Huseyini Muhammed Emini Gulistane(1786)  Selim Paşayê Babanı    „Selîm Paşayê Kirmac“ olarak adlandırıyor.(akt: Dr. Zirar  Sidiq Tofiq)  Yine aynı  yazar  “Kürd” ve “Kirmac” ayırımını yaparak  “Selim Paşa komutasında  20 bin Kürd ve Kirmac  Sine’ye saldırdı” diyor.

Ali Ekber Waqihi Nigar Kurdistani  1869-70 yazdığı eserinde  Kürdleri 6 gruba ayırıyor. Bunlardan birini “KİRMAC”  olarak adlandırıyor.  KİRMACLARIN  yurdunu ise “ Kerkük, Suleymaniye, Revandiz, Herir, Koyi, Bane, Mahabad  ve Mukriyan” olarak tespit ediyor.

Doğu Kürdistan’ın Sine/Sanandaj şehrinde  daha  çok Hawrami Kürdlerin  oturduğu  “Kirmanc” adlı bir mahalenin  var olduğunu biliyoruz.

Yine  Doğu Kürdistan’da  12. Yüzyılda yaşayan Sedideddin Muhammed Kirmac  isminde bir şair var. Bu şairi ve eserlerini  anlatan bir çok araştırma var.   Lutfi Ali Azer(1722-1781)  “Ateşkede Azer” ve Riza Qulixan Hidayet(1800-1971) “Mecmeh El Fazihe” adlı eserinde Sedideddin Muhammed Kirmac’ı  “Kürd Kirmac tayfesinden olduğunu” yazıyorlar.( akt:  Dr. Zirar  Sidiq Tofiq)

Kürd tarihçisi ve dil bilimcisi Dr. Cemal Reşid  1980de  kaleme aldığı „Lêkolîneweyekî zimanewanî derbarey mêjûy wulatî Kurdewarî“ adlı  eserinde  „Bugün „Zimanê Kurdî“  olarak bildiğimiz dil  Kürdlerin çoğunluğu tarafından      „Zimanê Kurmancî“ olarak biliniyor.(akt: Saleh Berwari)

Kürdlerin kendi içinde  kendilerini  „Kirmac“,  „Kirmanc“, „Kurmanc“ değerlendirmeleri  yabancı gözlemcilerinde  dikkatini çekmişti. MacKenzie  Kurmanc  terimini   „Kurd“ ve  „Med“,  E. B Soane  „Kurd“ ve „Mah“(Med anlamına geliyor. Aso) Hennerbichler yine „Kurd“ ve  „Med“ bağlantısı  üzerine duruyor.  Daha başka  değerlendirmelerde  vardır.

Bir  başka  tarihi gerçekte  220 yıllarında  Sasani Kralı Ardeşir  Şarezor Kürdleriyle  girdiği bir  savaşta  onları  „Kurtî Madîgan“ (yani Med Kürdleri) olarak adlandırıyor.

Daha detaylı bir şekilde  üzerinde durulması gereken bir konudur. Çünkü bu kavramlar üzerine çok spekülasyon  yapılıyor. Hatta bu işler  daha da ayakları düşürülerek  "Kirmanc" ve "Kurmanc" ayırımında iki  farklı millet çıkarmaya  çalışan çevreler dahi peyda oldu...

Aso  Zagrosi

25.02.2018